Βασίλης Σταμούλης

Οι φυσικοί είναι σκλάβοι του εγκεφάλου τους

Όπως, λοιπόν, οι πιστοί κάθε θρησκευτικής κατεύθυνσης πιστεύουν ακράδαντα στο ασύλληπτο (μεταφυσικό), έτσι και οι φυσικοί επιστήμονες πιστεύουν σε κάτι. Μόνο που αυτό το «κάτι» είναι «χειροπιαστό», δηλαδή η φύση, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή μέσα από τις άπειρες παραλλαγές της ύλης. (Όπως λέει και ο σοφός λαός: «Κάλιο πέντε και στο χέρι, παρά δέκα και καρτέρει. Διότι η φυσική είναι σε αντίθεση με την ασύλληπτη Μεταφυσική με όλες τις αισθήσεις αντιληπτή.)

O Αμερικανός νευροεπιστήμων Michael Gazzaniga είναι ένας επιφανής ερευνητής του εγκεφάλου. Σε μια συνέντευξη με τίτλο «Είμαστε μόνο μηχανές» που έδωσε στο γερμανικό περιοδικό DER SPIEGEL 50/2011, σελ. 149-152, οι δημοσιογράφοι τον ρώτησαν μεταξύ άλλων:

SPIEGEL: Είμαστε Ζόμπι; Δηλαδή δεν διαθέτουμε ελεύθερη βούληση για τις πράξεις μας;

Gazzaniga: Ζόμπι είναι η λανθασμένη εικόνα. Πρόκειται για μια βαθύτερη κατανόηση του τρόπου που λειτουργούμε. Η αρχή (concept) της ελεύθερης βούλησης είναι σ’ αυτό το πλαίσιο ασήμαντη. Αυτή επινοήθηκε κάποτε, που οι άνθρωποι πίστευαν στην ύπαρξη της ψυχής, στο εγώ. Οι άνθρωποι ήθελαν εκείνη την εποχή να σιγουρευτούν, πως έπρατταν σύμφωνα με την ελεύθερη βούλησή τους, ότι δεν ήταν προϊόντα του εξωτερικού κόσμου. Αυτή η ιδέα ήταν στον Χριστιανισμό τόσο σημαντική όσο και στην φιλοσοφία. Τώρα, όμως, ξέρουμε, πως η ελεύθερη βούληση είναι μια αυταπάτη. Είμαστε – αν και θαυμαστά σχεδιασμένες – μόνο μηχανές, οι οποίες λειτουργούν καθαρά ντετερμινιστικά.

Η ερμηνεία των ευρημάτων της σύγχρονης έρευνας από τον Gazzaniga δεν ταυτίζεται πλήρως με αυτήν άλλων συναδέλφων του. Επώνυμοι Γερμανοί ερευνητές του εγκεφάλου – όπως π.χ. οι Gerhard Roth, Thomas Metzinger und Wolfgang Prinz, αντιλαμβάνονται μεν επίσης την από τον άνθρωπο απατηλή αντίληψη της ελεύθερης βούλησης ενώ δεν αμφιβάλλουν για την κυριαρχία του ντετερμινισμού, είναι, ωστόσο, προσεκτικότεροι στη διατύπωση των λεγομένων τους.

Βρίσκω, εντούτοις, την άποψη του Gazzaniga, πως στο παρελθόν οι άνθρωποι πίστευαν στην ύπαρξη της ψυχής και του εγώ, τουλάχιστον παράλογη. Είμαι ενδεχομένως ο μόνος που αντιλαμβάνεται αυτή την άποψη σαν αυτός να εννοεί, πως πρόκειται για κάτι αυτονόητο, πως ουδείς πιστεύει πλέον σε τέτοια… παραμύθια; Και η απάντησή του στην παραπάνω ερώτηση του  SPIEGEL ολοκληρώνεται με την φράση: Αν και θαυμαστά σχεδιασμένες, «είμαστε μόνο μηχανές, οι οποίες λειτουργούν καθαρά ντετερμινιστικά». Για μένα αυτή η φράση ήταν το επιστέγασμα του παραλογισμού. Στο πρώτο βιβλίο μου αναλύονται και απαντώνται τέτοιες απόψεις λεπτομερώς.

Θα ήταν λάθος να συμπεράνει κανείς, πως αμφισβητώ τα ευρήματα των φυσικών επιστημόνων γενικά. Το μέγα πρόβλημα των φυσικών επιστημόνων είναι, πως δεν καταφέρνουν σκεπτόμενοι λογικά να καταλήξουν στην σωστή ερμηνεία των λαμβανόμενων αποτελεσμάτων. (Είναι προφανές, πως δεν κατέχουν την δύναμη του λογικού τρόπου σύλληψης και ερμηνείας των φαινομένων. Χειρίζονται την λογική ανέμελα ή την αγνοούν.) Η εντύπωσή μου είναι, ότι οι φυσικοί επιστήμονες είναι… σκλάβοι των αισθητήριων οργάνων και του εγκεφάλου τους – δηλαδή της… ύλης. Αυτό, εντούτοις, δεν ισχύει μόνο γι’ αυτούς, αλλά για όλους τους ανθρώπους. Και αυτό σημαίνει πολύ απλά μεταξύ άλλων, πως σ’ αυτό τον υποτίθεται υλικό κόσμο ουδείς ευθύνεται για οτιδήποτε. Άρα ούτε ο Gazzaniga. Διότι εδώ βρισκόμαστε στον κόσμο των φαινομένων στον οποίο κυριαρχεί το προσεγγιστικό. Η απόσταση του απολύτου απ’ αυτό είναι απεριόριστη. Έτσι, απαιτείται μεγάλη προσπάθεια, ώστε να απελευθερώσει κανείς την σκέψη του από την σαβούρα που σωρεύτηκε κατά την διάρκεια μιας ζωής, για να μπορέσει επιτέλους να δει με το… τρίτο – πνευματικό – μάτι του καθαρά.)

H λογική επιβάλλει, πως τα πάντα εξελίσσονται βάσει ενός γενικού σχεδίου. Μόνο που αυτό δεν εξελίσσεται με τον τρόπο που οραματίζονται οι Αμερικανοί προτεστάντες.